Op de forten van ons Utrechtse werelderfgoed, de Hollandse Waterlinies, maken ze zich klaar voor bezoek van bijzondere gasten: de wilde bijen. Willemijn van Hees, ecoloog bij Landschap Erfgoed Utrecht: “Vroeger zag je overal in onze regio wilde bijen rondvliegen, van de donkere klaverzandbij tot de gewone kegelbij. Nu bijna niet meer, want de helft van wilde bijensoorten in onze regio wordt bedreigd.” Daarom heeft Willemijn samen met het EIS Kenniscentrum voor Insecten het grootste bijenproject van de provincie geïnitieerd: de Hollandse Bijenlinies. Als provincie financieren wij dit project.
Op zestien Utrechtse waterlinieforten wordt de omgeving zo prettig mogelijk ingericht voor de kleine bestuivers. Willemijn: “Veel soorten wilde bijen zijn daar nu al, want forten zijn geschikte leefgebieden voor bijen met de wallen, muren, oevers, bosranden en plekjes met juist wel of geen zon. We gaan dat nog aantrekkelijker voor ze maken, met veel bloemen, zodat allerlei soorten daar voedsel en een veilig toevluchtsoord kunnen vinden.”
Bijen zijn de weg kwijt
Veilige havens voor wilde bijen zijn hard nodig, want wilde bijensoorten verdwijnen in hoog tempo. In Nederland wordt meer dan de helft van de 360 soorten wilde bijen bedreigd. De boosdoeners zijn bestrijdingsmiddelen en de manier waarop we ons land inrichten, met veel gras en weinig bloemen. Veel landbouwakkers met bijvoorbeeld mais, maar ook kersen- en appelgaarden in Nederland worden bespoten en bijen zijn heel gevoelig voor dit gif. Willemijn: “Als bijen ermee in contact komen raken ze hun oriëntatie kwijt: ze vliegen trager, landen naast de bloemen, kunnen de weg niet meer vinden, raken verlamd en gaan uiteindelijk dood.”
Geen appels en tomaten meer
Wij steunen het project Hollandse Bijenlinies met subsidie. We willen zo een gezonde en groene regio met leefgebieden voor beschermde en bedreigde planten en dieren, waaronder wilde bijen. Veel soorten hebben niet genoeg voedsel en te weinig ruimte om te nestelen. Willemijn: “Dit heeft gevolgen, want wilde bijen zijn de basis van de natuur. Ze bestuiven wereldwijd tachtig procent van alle planten en zonder hen valt een groot deel van onze groenten en fruit weg. Geen appels, kersen, tomaten en pompoenen meer.”
Radartjes van de natuur
Bijen zijn zo’n belangrijke schakel, omdat zij stuifmeel van de ene bloem van een plant of gewas naar de andere brengen, waardoor de planten vruchten en zaden maken. Zonder bestuiving door bijen kunnen veel voedselgewassen en planten niet overleven. Bijen zijn perfect voor die taak en nauwelijks vervangbaar. Willemijn: “Ik vind ze fascinerend. Doordat ze statisch zijn, trekken ze het stuifmeel als een magneet aan en blijft alles aan hun vertakte haren kleven. Daarnaast zijn insecten belangrijk voedsel voor reptielen, amfibieën, vogels en zoogdieren. Waar bijen en andere bestuivers groeien en bloeien, bloeit de hele biodiversiteit.”
Forten aantrekkelijk voor de bij
Willemijn loopt op de dijk langs de fortgracht van Fort bij Vechten in Bunnik. ”Kijk, hier in de ring om de gracht is de begroeiing ruig met allerlei soorten bomen en struiken; een meidoorn, een wilg, fluitenkruid. Die variatie is geweldig voor wilde bijen, voor elke soort wat wils. En daar bij het fort zie je bloemen en de bakstenen muren die snel warm worden. Een bij is koudbloedig en heeft deze plekken nodig om op te warmen. Zo biedt dit erfgoed prachtige kansen voor de natuur.” Bezoekers van de forten hebben geen last van de bestuivers, want wilde bijen zijn vriendelijk en prikken mensen niet zomaar.
Paradijs voor wilde bijen
Forten die meedoen aan de Hollandse Bijenlinies zijn bijvoorbeeld Fort Nieuwersluis, Fort Ruigenhoek, Fort Blauwkapel en Fort Rijnauwen. Deze forten van de waterlinie zijn historisch bedoeld voor de verdediging van ons land, maar na het vertrek van de militairen raakten de forten in verval en kon de natuur haar gang gaan. Hierdoor leven er bijzondere bloemen, planten, kruiden en dieren op de forten en is het een paradijs voor wilde bijen geworden.
Bij-vriendelijk inrichten
Willemijn: “We onderzoeken nu op de forten welke wilde bijen, zweefvliegen en dagvlinders er zijn. Op een fort vind je al snel zo’n vijftig soorten bijen en zodra we weten welke er zijn, weten we hoe we de fortomgeving nog bij-vriendelijker kunnen inrichten. Het gaat om kleine ingrepen, zoals de aanleg van een meidoornhaag of grasmaaisel goed weghalen. Zo kunnen bijen in de kale grond nestjes maken.”
Help de wilde bij
Je kunt zelf ook wat doen om wilde bijen te helpen. Willemijn: “Koop onbespoten planten en zorg voor bloeiende planten en struiken in de tuin, zodat er nectar en stuifmeel is, het voedsel voor bijen.” Wanneer is de wilde bij eigenlijk gered? Willemijn: “Daarin spelen veel factoren mee. Maar ik hoop dat ons initiatief andere provincies inspireert om ook bijenlinies te maken, zodat we Nederland kunnen omtoveren tot een groot bijenlandschap.”
Bron d.d. 20 mei 2025 Utrechtse forten worden bijenparadijzen | provincie Utrecht
