Stokoude steden achter dikke muren, versterkt tussen de 15e en 18e eeuw om de vijand te weren. Nederland heeft meer dan 160 van die vestingsteden, vaak prachtig gerenoveerd. 70.000 ANWB-leden lieten weten welke zij hiervan de allermooiste vonden. Deze tien vestingsteden kregen erg veel stemmen en… je kunt er een schitterende wandeling maken.
1. Zuid-Holland: Gorinchem
Vestingstad Gorinchem is een beeldschone plek aan de Merwede, met zicht op rivier en ommelanden. Het gaaf bewaarde lint van wallen, lustig om de binnenstad slingerend, met knoeperds van kastanjes en platanen om onder te flaneren. En met kruitmagazijnen, bolwerken, een unieke poort mét klokkentoren, grachten, binnenhavens, buskruitmagazijnen, molens, een kazemat, schotbalkenloods, arsenaal, zware kanonnen… het kan niet op. Dit alles met het rivierzicht en de doorkijkjes op de binnenstad maakt Gorinchem tot een smakelijke bonbon die in augustus 2021 is verkozen tot de winnaar van de ANWB verkiezing Allermooiste vestingstad van Nederland.
Wandelen in middeleeuwse sferen (13 km)
Samen met onder meer Woudrichem en Slot Loevestein ligt Gorinchem in de Vestingdriehoek, een van de mooiste onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. ‘Wandelen in middeleeuwse sferen’ is de naam van de wandeling die hier loopt, waarbij twee rivieren, drie provincies, tientallen bezienswaardigheden en 600 jaar geschiedenis de revue passeren. Een bezoek aan Slot Loevestein is tegen betaling
Meer tips
- Gastvrijpunt op de route: Metropole Gorinchem. In het centrum van Gorinchem in een historisch pand vind je stadscafé Metropole. Hier word je geserveerd door mensen met een handicap, die voor een optimale en welkome sfeer zorgen!
- Combineer deze wandeling met een verblijf op vakantiepark Molenwaard in de Alblasserwaard.
2. Friesland: Dokkum
Fris en Fries is de meest noordelijke vestingstad van ons land. De bolwerken van het kleine maar fijne Dokkum zijn nagenoeg intact. Haven, zeilboten, sloepvaarders en suppers zijn hier nooit ver weg. De stadswallen van Dokkum vormen een krans van groen om een levendig historisch hart. Bijzonder: de stadswal is bebouwd met huisjes. Je zult er maar wonen. Ook niet onbelangrijk: het kleine Dokkum (1280 inwoners binnen de bolwerken) tintelt van leven, mede dankzij een breed en origineel winkelaanbod. Veel fietsers maken een tussenstop in de vestingstad. En op de terrassen lijkt het hier nog elke dag Elfstedentocht.
Vestingstad Dokkum (5 km)
Vestingstad Dokkum, zo heet de wandeling die we hier hebben uitgezet. Lopend over de wallen heb je vrijwel overal zicht op de stadsgracht, de molens (twee stuks, allebei nog in bedrijf) en – via bekoorlijke doorkijkjes – de historische stad, met liefst 143 monumenten (aldus de terecht trotse VVV). En dus kuier je niet enkel langs de plek waar Bonifacius in 754 werd vermoord, maar ook langs het Zuiderbolwerk, molen Zeldenrust, de Hanspoort, het Kloosterbrugje, het Raadhuis, de Waag en nog véél meer.
Tip: als je deze vestingroutes wandelt met de gratis ANWB Eropuit app zie je onderweg op het kaartje waar je bent en kun je dus niet verdwalen.
3. Zeeland: Hulst
Hulst is een van de best bewaarde vestingsteden van Nederland. Een 10 meter hoge wal, compleet met poorten, bolwerken, binnen- en buitengracht, legt een 3,5 kilometer lange arm rond het stadshart. In de Tachtigjarige Oorlog woedde hier de strijd tegen het Spaanse gezag. Kroonjuweel van de wallen is de Keldermanspoort, een ingenieus bouwwerk dat in de 16e eeuw zowel land- als waterpoort was. De vorige eeuw gerestaureerde poort is sinds 2012 verbonden met de binnenstad, door het herstel van de oude binnenhaven.
Hulst (4 km)
Hulst wordt ook wel de meest Vlaamse stad van Nederland gezien de ligging dichtbij de grens. Deze wandeling begint op de Grote Markt, bij het beeldje van Reynaert de Vos, de snoodaard die volgens het gelijknamige middeleeuwse dierenepos regelmatig in Hulst te vinden was. En dan langs de Pagadders, Spaanse soldatenbeeldjes die de geschiedenis van de stad vertellen, via de Gentsepoort, Grauwse Poort, Schuttershof, Bagijnesteeg, Vismarkt enzovoort.
4. Limburg: Sittard
Een bourgondisch buitenbeentje, zo mag je Sittard rustig noemen. Van de middeleeuwse aarden omwalling, bijna vastgeplakt aan de historische binnenstad, is driekwart behouden gebleven. Met het gulle VVV-boekje in de hand, hop je vanaf de winkelstraatjes zo de Agnetenwal (genoemd naar Klooster Sint Agnetenberg), Begijnenhofwal (genoemd naar het voormalige Begijnhof) of Dominicanenwal (genoemd naar het Dominicanenklooster) op. De walnamen zijn subtiel in het wegdek gebeiteld en de ‘Zitterdse’ schootsvelden – de noodzakelijke open ruimtes voor de artillerie, om vrij zicht te hebben – die na de verwoesting van Sittard (in 1677) werden gesloopt of (lelijk) bebouwd, zijn vandaag piekfijn gerenoveerd, net als de stadsgrachten.
Vestingstad Sittard (5 km)
De Vestingstad Sittard-wandeling is goed voor een romantisch uurtje struinen. Over de wallen, langs de restanten van bastion Fort Sanderbout, met uitzicht op een wijngaard, jaloersmakende volkstuintjes en de monumentale binnenstad. Maar ook tussen vakwerkhuizen, langs de Jardin des Roses en via het Kerkepad, de Oude Markt naar de nieuwe, terrasrijke Markt, die toch ook alweer 700 jaar oud is.
5. Groningen: Bourtange
De stervorm van Bourtange oogt al mooi op de autonavigatie. In het hart zie je een keurig spinnenweb van negen straatjes opdoemen rond een knus dorpspleintje. Want Bourtange is geen vestingstad, maar een vestingdorp, in één keer gebouwd, de droom van elke stedenbouwkundige. Waar je vandaag nog perfect kunt ondervinden hoe zo’n vesting in 1742 werkte. Tijdens een wandeling over de stadswallen kom je alles tegen: grachten, kruithuizen, kanonnen, officiershuizen, maar ook ossenbloedrode schildwachthuisjes en sekreten (toilethokjes), hangend boven de gracht. Het uitgestrekte groene land ligt er nog net zo bij als vroeger, maar in plaats van de vijand zie je nu nieuwsgierige toeristen naderen.
Roemruchte verhalen uit het Bourtanger Moeras (8 km)
Een gigantisch, ondoordringbaar moeras, zó zag eeuwenlang de wijde omgeving van Bourtange eruit. Willem van Oranje liet er in 1580, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, zijn oog op vallen en gaf de opdracht tot de aanleg van een fort. De rest is geschiedenis. Deze wandelroute neemt je mee over de Soldatendijk, langs de Linie en door de ‘onneembare’ vesting trekken de roemruchte eeuwen aan je voorbij. Je kuiert hier, Konikpaarden spottend, langs kruithuis en kanon, barak en bastion.
6. Zuid-Holland: Nieuwpoort
Voor alle duidelijkheid: we hebben het hier niet over de Vlaamse kustplaats Nieuwpoort, bekend van de Slag bij Nieuwpoort in 1600, maar over het Zuid-Hollandse vestingstadje met die naam. Welgelegen aan de Lek, tegenover Schoonhoven, waarmee het samen eeuwenlang de rivier bewaakte, en op de grens van Holland en Utrecht. Vanaf de wallen heb je perfect zicht op zowel de brede Lek (en de veerpont naar Schoonhoven) als op het kleine Nieuwpoort zelf. Op de smalle straatjes, de lindebomen, de zes bastions en het stadhuis uit 1697, dat nu een knus museum is.
Nieuwpoort (3 km)
Qua formaat legt Nieuwpoort het af tegen alle andere vestingsteden. Een kerk, een handvol straten en een miniatuurhaven, meer is er niet. Maar door de geringe omvang geeft juist Nieuwpoort een goed beeld van een origineel vestingstadje uit de 17e eeuw. Met een uurtje wandelen ben je klaar, dan heb je alle straten en vestingwerken gezien, maar het gevoel van voldoening is er niet minder om.
9. Overijssel: Steenwijk
In de Kop van Overijssel ligt Steenwijk, tussen twee Nationale Parken, Wieden – Weerribben en het Drents-Friese Wold. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de stad meer dan eens bevrijd van de Spanjaarden. Waarna, rond 1600, de vestingwerken werden vernieuwd, verhoogd en uitgebreid. En nu? Nu is het hier mooi wandelen, zowel langs wallen en grachten als door het knusse stadshart, waar nog elk jaar het Steenwijks Ontzet uitbundig wordt gevierd.
Steenwijk (4 km)
De Stadswandeling Steenwijk begint op de – 12 meter hoge – vestingwallen die het verhaal vertellen van de woelige geschiedenis. Van de belegeringen, de ondermijning en de bolwerken, zoals het Prinsenbolwerk. Ondertussen heb je een magnifiek uitzicht over het stadje dat nu juist vredig oogt. Met in het hart de Markt, waar het goed toeven is. Maar je loopt ook naar het Stadspark en – echt waar – de pomp.
Meer wandelen in dit gebied? Ontdek de twee Nationale Parken naast Steenwijk met deze gedetailleerde ANWB Wandelkaarten vol wandelknooppunten, LAW- en Streekpaden en uitgebreide toeristische informatie.
Lees het hele artikel met nog drie vestingsteden Doesburg (Gelderland), Ravenstein (Noord-Brabant) en Sloten (Friesland)
