In 1672 werd de Nederlandse Republiek door vier buurlanden aangevallen. Om Holland te beschermen werden polders onder water gezet. Deze waterlinie strekte zich uit van Muiden tot voorbij Woudrichem en kreeg later de naam Oude Hollandse Waterlinie. Onder leiding van de Staten van Holland en prins Willem III van Oranje groeide de waterlinie in de zomer van 1672 uit tot een onoverkomelijke waterhindernis.
Met een vogelvluchtperspectief op de waterrijke Hollandse polders kan je je de onderwaterzettingen van een waterlinie voorstellen. Je ziet de fijnmazige polderstructuur met dijken, kaden, vaarten en sloten waardoor ons land droog wordt gehouden en waarmee in tijden van oorlog de militaire inundaties werden gerealiseerd. Ook verdedigingswerken en sluizen in ons oeroude polderlandschap worden vanaf hoogte goed zichtbaar. Je ziet dan hun bijzondere vormen en strategische ligging.
De buitententoonstelling Linie van Boven reist door de Oude Hollandse Waterlinie en is al in de vesting Nieuwpoort, Fort Nieuwersluis, Vesting Gorinchem en Nieuwkoop, Vesting Gouda en Vesting Schoonhoven geweest. Van 8 mei t/m 4 juli 2024 staat de expositie Buiten de Waterpoort in de vesting Gorinchem. Voor scholen of (groot)ouders met (klein)kinderen is tevens een leerzame kinderspeurtocht gemaakt met diverse vragen over de doeken. Deze is op te halen bij restaurant Boulevard, vlakbij de expositie tijdens hun openingstijden (woensdag t/m zondag). Deze is ook hier te downloaden. Kids krijgen bij het inleveren van de speurtocht een leuk aandenken mee naar huis. Bekijk hier de antwoorden (niet vooraf spieken he 🙂 ).
Deze rondreizende expositie is ontwikkeld door Stichting Liniebreed Ondernemen met financiële steun van de erfgoedlijn Oude Hollandse Waterlinie van de provincie Zuid-Holland.
Het unieke karakter van Muiden heeft ervoor gezorgd dat koningen, kasteelheren, dichters en schrijvers zich door de eeuwen heen aangetrokken voelde tot de vesting. In Muiden zijn veel cultuurhistorische bezienswaardigheden waaronder het Rijksmuseum Muiderslot, Fort C met een bezoekerscentrum en de Westbatterij. Vanuit Muiden vaar je tevens naar het Forteiland Pampus. Er zijn genoeg fiets- en wandelroutes om de omgeving te ontdekken en in de vesting zijn volop leuke terrasjes langs de gracht. Ook Fort H, direct aan de jachthaven, heeft een schitterend terras op het zuidwesten aan de Vecht.
In Weesp is van alles te zien. De historische binnenstad heeft ruim tweehonderd rijksmonumenten waaronder de gotische Sint Laurenskerk die 1462 gebouwd werd. Ook hebben er in Weesp vroeger veel molens gestaan waarvan er nog drie bewaard zijn gebleven: de Vriendschap, de Eendragt en ’t Haantje. De vestingstad Weesp kent twee prachtige forten. Vanaf het Torenfort aan de Ossenmarkt kan je een fiets- of wandeltocht maken – langs de kronkelige ‘s Gravelandseweg staan houten huizen die stammen uit de tijd van de Hollandse Waterlinie – naar het prachtige Fort Uitermeer. Hier zit Paviljoen Uit & Meer, waar je heerlijk kunt neerstrijken na een tocht voor koffie met taart, lunch of diner. Er is tevens een sloepenhaventje met 9 aanlegplaatsen en een speciale kanosteiger; een bijzondere plek om af te meren.
De vesting Naarden is prachtig gerestaureerd. Het eeuwenoude stadje staat bol van de bijzondere monumenten. Het biedt voor elk wat wils met de grote variatie aan winkels, antiekzaken, galeries, horeca en musea. Breng zeker een bezoek aan het Nederlands Vestingmuseum waar o.a. een echt kanon afgeschoten wordt. In de ondergrondse kazematten kan je ronddwalen door de geschiedenis van de vesting Naarden. Je vindt er een historische collectie op het gebied van de (vesting)artillerie en de waterlinies. Ook kan je een mooie vaartocht langs de Vestingwallen. Boek een sportieve activiteit via Vesting Adventure (zoals mountainbiken, een steptour of boogschieten) of proef op vrijdag een speciaal biertje bij Vesting Brouwerij Comenius. Een absolute aanrader voor een bijzonder dagje uit!
Ontdek de vesting Nieuwersluis via het ommetje Nieuwersluis. Deze wandeling van 7 km. leid je door het buitengebied van Loenen aan de Vecht en Nieuwersluis. Over het jaagpad, langs buitenplaatsen en Fort Nieuwersluis. De rondwandeling gaat deels over smalle en onverharde paden. Van woensdag t/m zondag van 10.00 – 17.00 uur kun je in de Kazernekeuken en het terras op Fort Nieuwersluis terecht voor koffie & sappen, heerlijke huisgemaakte taarten, verse soep en een lekkere lunch. Natuurmonumenten organiseert regelmatig rondleidingen op het fort. Wist je dat Fort Nieuwersluis in de Koude Oorlog als commandopost voor de Bescherming Bevolking werd gebruikt? Tussen 1965 en 1986 werden hier geregeld bomoefeningen gehouden. In ‘Beleef de BB’ maak je zo’n oefening zelf mee en ontdek je hoe gestructureerd het er in de commandopost aan toe ging.
Dwaal over de oude vestingmuren, langs singels en bastions en daal af naar de gewelven van Kasteel Woerden. Woerden is een echte boerenmarktstad. Van oudsher brengen boerenfamilies hun verse producten naar Woerden. Deze traditie is nog steeds te beleven in de historische kern van de stad. Proef de lekkerste streekproducten bij de vele restaurants. Bezoek de Streekmarkt en de Kaasmarkt en beleef de kaasexperience in het Kaaspakhuis, dé plek waar alles op het gebied van kaas samenkomt. Leren, kijken, proeven en meer! Maar ook het voormalige stadhuis, nu Stadsmuseum, mag je niet missen. Hier ontdek je de geschiedenis van het Groene Hart. Tip: maak eens een stadswandeling met het Gilde. Dan weet je zeker dat je alle highlights meepakt. Er zijn het hele jaar door diverse events die leuk zijn voor jong en oud en in de zomermaanden zijn er veel leuke festivals.
De linie van Linschoten was onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. Het Schansbos dat op de voormalige gracht is ontstaan verraad de aanwezigheid van de linie en ook het slotenpatroon markeren de Linie in het landschap. Om de linie vanaf het fietspad langs de N204 zichtbaar en beleefbaar te maken is er een liniemaquette geplaatst. De maquette is een betonnen weergaven van de linie. Het laat de totale linie zien met zijn geometrische en symmetrische vormgeving. Aan de hand van deze maquette kunnen wandelaars en fietsers zich een voorstelling maken van de indrukwekkende grondwallen die hier ooit lagen.
Er zijn diverse wandel- en fietsroutes langs de schone Nieuwkoopse Plassen en het kronkelende riviertje de Meije. Vanaf het water kan je deze prachtige en landelijke omgeving uiteraard ook perfect ervaren. Vroeger is hier hevig gestreden, nu een oer-Hollands landschap met weidse uitzichten, knotwilgen, koeien en heel veel water. Stel je voor dat de polders die je nu ziet allemaal onder water stonden. Een grote watervlakte tussen Holland en de vijand. Onderweg kom je langs twee voormalige posten: de Groene Jonker en Woerdens Verlaat. Ga onderweg eens langs bij een galerie, kunstlocatie of een pak een terrasje met uitzicht over het water om lekker weg te mijmeren.
Fort Wierickerschans is vanaf 1 januari 1998 eigendom van Staatsbosbeheer. Met zijn ligging tussen Woerden en Bodegraven, waar de Romeinse Limes en de Oude Hollandse Waterlinie elkaar kruisen, is het vanuit ecologisch oogpunt een bijzondere plek: het enige open venster tussen het noordelijk en zuidelijk deel van het Groene Hart. Het vormt daarmee een fragiele, cruciale schakel voor de Natte As. Het fort, zijn wallen en omgeving maken onderdeel uit van de Ecologische hoofdstructuur van Nederland vooral vanwege het belang voor weidevogels. De plantengroei typeert zich als ruig. Per 1 september 2011 is het fort overgedragen aan de Stichting Fort Wierickerschansgroep. Het fort biedt nu ruimte aan vergaderingen, bruiloften, feesten en evenementen. Er zijn arrangementen en boottochten over de Enkele Wiericke. Het fortterrein is vrij toegankelijk van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 16.00 uur.
Ontdek het prachtige linielandschap vanaf ‘De toren Wierickewachter’, alleen bereikbaar via het fietspad Wierickepad. Het uitkijkpunt biedt niet alleen een prachtig uitzicht, maar via een informatiebord krijg je meteen een geschiedenisles over de Oude Hollandse Waterlinie. In het rampjaar 1672 is het gebied tussen de Wierickes onder water gezet om Holland te beschermen tegen de oprukkende Fransen. De toren is ook een halteplaats voor de fluisterboottochten vanuit Fort Wierickerschans.
Ga voor prachtige vergezichten naar het acht meter hoge uitkijkpunt aan het Wierickepad bij kanaal Enkele Wiericke. Gouda, Haastrecht, Hekendorp, Driebruggen, Waarder en Bodegraven zijn goed te zien. Met daar tussendoor het fraaie landschap van het Groene Hart met veel weilanden, bomen en water. Kleine slootjes, maar ook de Reeuwijkse Plassen. En wat fauna betreft zie je er veel zwanen, ganzen en andere watervogels, en ’s zomers ook veel koeien. Staatsbosbeheer heeft hier een mooie wandelroute van 14 km uitgezet ‘Retour Enkele Wiericke’.
Door de sluis konden schepen met een breedte van bijna vier meter en een lengte van dertig meter worden geschut. In de loop der eeuwen is hij regelmatig vernieuwd en gemoderniseerd, maar een deel van het metselwerk is nog uit de zeventiende eeuw. De sluis en de sluiswachterswoning zijn allebei Rijksmonumenten. In 2012-2013 heeft het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, eigenaar van de sluis als rechtsopvolger van het Groot-Waterschap van Woerden, een grote restauratie uitgevoerd. De sluis is nog altijd in gebruik; het merendeel van de schepen die tegenwoordig geschut worden bestaat uit pleziervaartuigjes.
Oudewater is eeuwenlang een belangrijk centrum voor touw fabricage geweest. Basis materiaal kwam van de hennip die overal in het groene hart en daarbuiten geteeld werd, zeker ook in de Krimpenerwaard en hat land van Woerden. Het hoogtepunt lag in de Gouden eeuw met zijn uitgebreide zeescheepvaart (VOC e.d.). In de Baanschuur is nu het Touwmuseum gevestigd, een bezoek meer dan waard. Vesting Oudewater telt veel monumenten. De Waag van Oudewater herbergt het museum De Heksenwaag, omdat hier van de 16de tot in de 18de eeuw personen werden gewogen die van hekserij werden beschuldigd. Ook de indrukwekkende Grote of St. Michaëlskerk uit de vijftiende eeuw is indrukwekkend. Wandel het waterlinie-ommetje en kom tot rust op één van de vele terrassen!
Waar komt de naam Mallegatsluis eigenlijk vandaan? Er zijn meerdere antwoorden mogelijk op deze vraag. Vroeger moesten schippers erg lang wachten voor de sluizen in Gouda. Hier hebben Gouwenaars dan ook de naam ‘gapers’ waarschijnlijk aan te danken gehad. Het woord malle staat namelijk ook voor ‘tijd verbeuzelen’. Maar een Mallegat is oorspronkelijk ook een kanaal waar wel in, maar niet doorheen gevaren mocht worden. Het is eigenlijk een doodlopend stuk water. Dit was natuurlijk het geval bij de Mallegatsluis doordat hij altijd dicht was.
De Mallegatsluis en Gouda waren een steunpost achter de Oude Hollandse Waterlinie. Gouda is wereldberoemd om haar kaas, siroopwafels, pijpen en aardewerk. De compacte historische binnenstad met de vele bezienswaardigheden, authentieke winkeltjes, kleine middeleeuwse straatjes, de grachten en de vele hofjes is een bezoek meer dan waard.
Gemaal de Hooge Boezem werd in 1872 gebouwd in de kom van Haastrecht, aan de Vlist. Het is nu een poldermuseum waar je van alles te weten komt over ontginning, bemaling en waterbeheer in de Krimpenerwaard. In het museum wordt verteld hoe we in laag Nederland droge voeten houden, zodat we hier kunnen blijven wonen, werken en vakantie vieren. Zowel de hedendaagse inundatie bij de Boezemmolen (als waterberging bij hevige neerslag) komt aan bod als de vroeger inundaties vlakbij, ten tijde van de Oude Hollandse Waterlinie. Beleef het verhaal van het water als vriend en vijand. Bekijk ook de expositie ‘Dijken, onze veiligheid’. Deze geeft een overzicht van de vele dijkversterkingswerken die de afgelopen jaren aan de Lek en de Hollandsche IJssel zijn uitgevoerd en nog op de planning staan.
De Krimpenerwaard is een prachtig groen gebied. Er zijn genoeg mooie polderwegen, maar die langs het riviertje de Vlist zijn de allermooiste. Check de openingstijden en stop bij de gerestaureerde molen. De Hooge Boezem is een waterstaatkundig monument en een eldorado voor vogelaars. Je kan er te voet en op de fiets doorheen. In het seizoen wemelt het er van de weidevogels: grutto’s, kieviten, zwarte sternen, eenden- en reigersoorten en rietvogels. Je komt door fraaie landschappen en langs historische plekken, kasteelboerderijen en molens. Je fietst langs allerlei horeca gelegenheden en verschillende boerderijen verkopen streekproducten zoals de wereldberoemde Goudse Kaas. Tip: huur een kano of pik een terrasje in het dorpje de Vlist.
In de Hooge Boezem van het Zuid-Hollands Landschap wordt water gebufferd bij hevige regenval. Zo houden ze de voeten droog in Haastrecht. De boezem ligt achter de molen. Het is de bedoeling dat de molen straks weer een deel vol maalt om te laten zien hoe dit vroeger ging.
De Koeneschans is één van de laatste zichtbare restanten van de Oude Hollandse Waterlinie. De onzichtbare historie van de Koeneschans is in 2018 weer zichtbaar en beleefbaar gemaakt. Het is een recreatieplek met informatie over de schans en de waterlinie. Vanaf de brede bank kun je, tussen de knotwilgen door over het schootsveld kijken. In het midden van de brede bank is een betonnen maquette geplaatst die de schans weergeeft zoals die op een kaart uit 1784 is weergegeven. Laat je verrassen door een interactieve ‘Virtual Reality’-tour. Hierdoor is het landschap van zowel heden als verleden in 360˚te bekijken op je mobiele telefoon of bij een fysieke ‘verrekijker’-paal. Vanaf het terras van Café de Vlist heb je een prachtig uitzicht op de Koeneschans.
Ontdek de historische binnenstad van de vesting Schoonhoven met zijn middeleeuwse straatjes, schitterende monumentale panden, torens en oude gracht! Maak een ‘ommetje’ langs al de hoogtepunten van Schoonhoven. Bezoek het Nederlands Zilvermuseum en talloze zilverwinkels en- werkplaatsen. Je kunt hier een zilversmid aan het werk zien en leren hoe zilver als materiaal kan worden gebruikt voor ornamenten en sieraden. Je kunt er ook zelf zilver smeden, juweliers en ateliers bezoeken en glaskralen branden. Of geniet van het uitgebreide aanbod van winkels en horecagelegenheden. Aanrader is een fietstocht langs de Lek. Buiten de Veerpoort kun je in de schaduw van hoge bomen genieten van het gezicht op de levendige rivier. Met de veerdienst vaar je naar de kleinste vestingstad van Nederland: Nieuwpoort.
Nieuwpoort zelf is gelegen aan de rivier de Lek en zelf een schitterende bezienswaardigheid. Het heeft een haven, een oude en beschermde binnenstad met een schitterend stadhuis en is omringd door de originele verdedigingsmuren, kanalen en bastions. Een wandeling door dit stadje is dus niet alleen ontspannend, maar ook leerzaam en een lust voor het oog. In de haven kun je een terrasje pakken of een ijsje eten, het stadhuis heeft een museum en er zijn verschillende restaurants en cafés waar je een hapje kunt eten. In Nieuwpoort zelf kun je dus zeker een dagje doorbrengen en de sfeer van dit pittoreske stadje proeven. Het Historisch Museum “Het Stadhuis” is momenteel aan het verbouwen met o.a. een expositie over de Oude Hollandse Waterlinie. Je vindt er ook een maquette van de vesting en vele voorwerpen uit de geschiedenis.
Als één van de gaafste vestingsteden van Nederland en vanwege het grote aantal monumenten is Nieuwpoort zeer de moeite waard voor een rondleiding door een gids. Historische Kring Nieuwpoort neemt bezoekers mee langs de historische geveltjes, de schitterende vestingwerken en verborgen plekjes van het oude stadje. Geschikt voor jong én oud. De rondleiding start elke zaterdag om 14:00 uur voor het stadhuis op de Dam en duurt circa een uur.
Met ruim 190 Rijksmonumenten is Vianen echt een monumentale stad te noemen. Historie is op elke hoek van de straat te zien, bijvoorbeeld bij de waterpomp op de Voorstraat, monumentale gebouwen als het stadhuis en de Lekpoort. De verbondenheid van de invloedrijke familie Van Brederode met Vianen is onder meer terug te vinden in de Grote Kerk en in het Stedelijk Museum, en de vele monumentale panden vertellen allen hun eigen verhaal.
De absolute trekpleister van Vesting Vianen is het Stedelijk Museum Vianen. Met leuke tentoonstellingen, bijzondere optredens en veel educatieve activiteiten kun je iets leren over de geschiedenis van de vestingstad. Als je de vesting op een andere manier wilt leren kennen, kan je ook deelnemen aan een stadswandeling onder leiding van een gids op de eerste zaterdag van de maand. Vianen staat ook bekend om haar eeuwenoude traditie: de jaarlijkse paardenmarkt.
Leerdam is een stad die nu bekend staat om zijn glasindustrie. Op cultureel gebied heeft Leerdam enkele musea, waaronder het Glasmuseum en de Glasblazerij waar een rijk gevarieerde verzameling van glas en kristal te bezichtigen is. Te voet of op de fiets kom je in Leerdam talloze historische bouwwerken tegen zoals het Hofje van Mevrouw van Aerden en de Grote kerk. De stadsmuur aan de Zuidwal vertelt veel over het verleden van de stad. Het winkelcentrum van Leerdam heeft een divers aanbod aan winkels, historische panden en gezellige horecagelegenheden.
Gorinchem behoort samen met Naarden niet alleen tot de grootste vestingsteden in de Hollandse Waterlinie, maar Gorinchem is zelfs de grootste vestingstad van Nederland, met een nog complete vestingwal, welke nog bijna geheel volgens het originele tracé uit 1600 verloopt. De oorspronkelijke vestingwallen met bastions zijn nog vrijwel helemaal intact. Met de vestingwandeling en de stadswandeling loop je langs de highlights van Gorinchem. Het wandelpad over de vestingwallen loopt helemaal rond en geeft prachtige uitzichten over de rivieren; uniek in Nederland! Je kunt bij elke ingang van de vesting het wandelpad op en af, of je nu bij de Dalempoort, de Arkelpoort, de Kanselpoort, Buiten de Waterpoort of de Vijfde Uitgang begint.
In het historisch stadscentrum vind je als trekpleister de Oude Markt met gezellige terrasjes. In de vesting zijn ook allerlei bijzondere winkeltjes, ateliers en galeries te vinden waar je kunt snuffelen tussen kunst, antiek en curiosa. Iedere tweede zondag van de maand is een Culturele Zondag met wisselend aanbod op het gebied van kunst, ambacht, lifestyle of cultuur. Met de veerdienst kan je een ronde maken langs de hele vestingdriehoek. Kortom: de levendige vesting heeft alles voor een compleet dagje uit.
Woerkum, zoals de vestingbewoners Woudrichem noemen, is een stoere vesting liggend aan de Merwede dat zeker een bezoek waard is. Dwaal langs de eeuwenoude gevels, de Gevangenenpoort en de Martinustoren. Bovenop de 16de eeuwse stadsmuur zijn de kanonnen nog te zien. Bezoek de historische haven en overdenk deze historie op een mooi terras. In de omgeving is het uitstekend wandelen en fietsen en met de pont kun je een ronde maken langs de hele Vestingdriehoek.
Wanneer je door de poort van slot Loevestein loopt ga je eeuwen terug in de tijd. De verhalen van ridders, soldaten en gevangenen komen tot leven “1001 bommen en granaten”. Met de persoonlijke sleutel kun je zelfstandig het kasteel verkennen, presentaties starten en verhalen ontsluiten. Professionele gidsen zijn in het kasteel aanwezig om je vragen te beantwoorden; uiteraard op veilige afstand. Op 22 maart 2021 is het 400 jaar geleden dat Hugo de Groot via de boekenkist uit Loevestein wist te ontsnappen. Ter ere van dit jubileum viert Loevestein het Hugo de Grootjaar met een bijzondere expositie over Hugo de Groot, zijn leven en zijn gedachtegoed. Loevestein is ook een archeologische site. Met de persoonlijke sleutel bezoek je ook de expositie ‘Opgegraven’. Hier zijn sporen te vinden van de vroegere bewoners. Zij vertellen verhalen over het leven in de voorbije eeuwen. In de Taveerne geniet je van koffie met taart of een lekkere lunch. De veerdienst of de watertaxi brengt je indien gewenst naar de andere kant van het water om te fietsen of te wandelen.
Waterschap Rivierenland opnieuw in en rondom de Hoge Boezem van de Overwaard in Kinderdijk aan het verbeteren van de waterveiligheid, de waterkwaliteit en de natuurwaarden in het gebied. Onderdeel van dit project is de aanleg van een nieuw rietmoeras. In dit nieuwe stuk rietland vindt verruiging plaats, naast riet groeien er ook steeds meer wilgen en struiken en is het een belangrijk broedgebied. Je kunt hier nu prachtig wandelen en fietsen. Natuurlijk zijn de molens van de Kinderdijk een echte attractie.