Afgelopen maanden is de riolering in de Paulus Potterstraat in Enkhuizen in opdracht van de gemeente Enkhuizen vervangen door J. Koper & Zn BV uit Wervershoof. Omdat dit een oud deel van de stad is, waren tijdens het werk archeologen van Archeologie West-Friesland aanwezig. Zij hebben een verdwenen stadspoort en delen van de bijbehorende stadsmuur gevonden.
Stadsverdediging
Tot omstreeks 1600 was Enkhuizen veel kleiner dan tegenwoordig. De stadsgrens liep langs de Paktuinen, Prinsenstraat, Paulus Potterstraat en het Spaans Leger. Langs deze buitengrens stond een stadsmuur met verdedigingstorens, bedoeld om de stad te beschermen tegen aanvallen. Buiten de stadsmuur lag een brede vestinggracht. De toegang tot Enkhuizen was alleen mogelijk via stadspoorten en waterpoorten.
De stadsverdediging werd over een lange periode gebouwd: de eerste bouwwerken dateren van rond 1400 en pas omstreeks 1570 was het geheel voltooid. In 1590 begon een grote stadsuitbreiding, waardoor de oude verdedigingswerken hun functie verloren. Rond 1600 werden de stadsmuur en de meeste poorten en verdedigingstorens afgebroken. Slechts één stadspoort bleef behouden: de Drommedaris. Rond de nieuwe stadsgrens werd een modern verdedigingsstelsel aangelegd met een aarden wal en bastions, waarvan een groot deel nog steeds bestaat.
Westerpoort
Op de plek waar de Streekweg oorspronkelijk de stad binnenkwam, op het kruispunt Paulus Potterstraat-Westerstraat, stond de Westerpoort. Dit was de voorganger van de nog bestaande Koepoort uit de 17e eeuw.
Volgens de stadskroniek van Gerard Brandt uit 1666 werd in 1533 een stenen Westerpoort gebouwd, ter vervanging van een eerdere houten poort. Lange tijd was onbekend waar precies op het kruispunt deze poort stond. Recent onderzoek toont aan dat de poort zich aan de noordkant van de Westerstraat bevond, tegen de Paulus Potterstraat aan. De noordmuur lag onder de voorgevel van Westerstraat 158, een rijksmonument uit 1617 waar voorheen Oud Enkhuizen was gevestigd.
De poort was ruim vijf meter breed en had een houten fundering van eiken balken en palen van naaldhout, een zogenoemde roosterfundering, die werd toegepast bij zware bouwwerken. Van de houten onderdelen zijn monsters genomen voor dendrochronologisch onderzoek. Hiermee kan nauwkeurig worden vastgesteld wanneer het hout is gekapt en of het bouwjaar 1533, zoals vermeld in de stadskroniek, correct is.
Hamer met bijl
Een bijzondere vondst bij het onderzoek was een complete ijzeren hamer met een houten steel van dertig centimeter. Aan de achterkant van de hamerkop bevindt zich een bijl. Deze combinatie is niet eerder gevonden in West-Friesland. Uit historische boeken over ambachten blijkt dat dit type hamer specifiek door dakdekkers werd gebruikt. De hamer is gevonden in een laag die vermoedelijk verband houdt met de bouw van de stadspoort en is waarschijnlijk gebruikt bij de constructie van het dak.
Stadsmuur
Op de hoek Paulus Potterstraat-Spaans Leger zijn delen van de oude stadsmuur onderzocht. De muur, met een dikte van 1,2 meter, was aan de buitenzijde op de waterlijn bekleed met natuursteen. Dit beschermde de bakstenen tegen vorstschade. Ook op andere locaties in de stad zijn bij eerdere graafwerkzaamheden restanten van de stadsmuur aangetroffen. Omdat de muur in verschillende periodes is gebouwd, zijn er kleine verschillen in de uitvoering.
Sloot
Het onderzoek bracht ook andere ontdekkingen aan het licht, zoals een gedempte sloot met een beschoeiing van hergebruikt scheepshout uit de 16e eeuw in de Krugerstraat. In de Westerstraat werd vastgesteld dat er in de 16e eeuw een smalle keienstraat lag en dat het loopniveau destijds lager was dan nu.
Opmerkelijk is de ontdekking dat in de Middeleeuwen een vijf meter brede sloot door de Westerstraat liep. In plaats van een straat was er destijds een waterloop met een pad erlangs. Dit gegeven was eerder onbekend, omdat nooit eerder archeologisch onderzoek in de Westerstraat was uitgevoerd.
Bron: Stadspoort gevonden bij archeologisch onderzoek in Enkhuizen – Archeologie West-Friesland
Datum: 5 februari 2025
