De Stadsmolen | Molenstraat 72, Axel
De Stadsmolen in Axel is ook deze Open Monumentendag te bezoeken. Het thema is dit jaar: ‘Erfgoed en Architectuur.’
Geschiedenis
De korenmolen is in 1750 gebouwd voor het stadsbestuur van Axel en heeft daarom de naam ‘Stadsmolen’ gekregen. De molen is gebouwd volgens het ontwerp van Pieter Telle. De aannemers waren Pieter Paulus en Jan Hoelands. Axel heeft een rijke geschiedenis. Helaas is er veel verdwenen door vernieuwing. Deze molen werd in 1911 tot romp afgebroken. Vervolgens kwam onderin een mechanische malerij met twee koppel stenen. Rond 1980 zijn de eerste plannen voor volledig herstel gemaakt, maar het duurde nog een tijd voordat er meer gebeurde. In 1995 kocht de gemeente de molen van meneer Misseghers, die sinds jaren de malerij beheerde.
Restauratie
In 1998 begon de grootschalige restauratie. Eerst herstelden ze het metselwerk zorgvuldig en vernieuwden het op sommige plaatsen helemaal. De volgende stap was de nieuwe stelling. In het najaar van 1999 werden kap, wiekenkruis, staart en kamwielen gemonteerd. Het koppel 17der stenen is afkomstig uit de molen van Ossenisse; de 16der Engelse stenen zijn afkomstig uit een mechanische malerij in Sint Jansteen.
Een bijzonder historisch onderdeel in deze grotendeels nieuwe molen is de bovenas, de PvO nr. 616. Deze werd in 1869 besteld voor de ondermolen van de zuidelijke driegang van de Driemanspolder (bij het huidige Leidschendam). In 1877 verdween hij daar, toen deze gang werd gesloopt en vervangen door een stoomgemaal. Voordat hij ruim 120 jaar later in Axel terechtkwam, werd deze bovenas nog in twee andere molens gebruikt.
Open Monumentendag
De molen is tijdens Open Monumentendag vrij te bezoeken van 10.00 tot 16.30 uur. Er is een expositie over 275 jaar molen, er zijn rondleidingen en er wordt molenbrood en meel verkocht.
Leuk om te weten: het treintje dat op Open Monumentendag door Axel rijdt stopt ook bij de Axelse Stadsmolen.
De Watertoren | Kinderdijk 2, Axel
De watertoren is een opvallend herkenningspunt voor bezoekers van Axel. Met een hoogte van bijna 61 meter en een groen koperen dak valt hij al van ver op. Het is de eerste watertoren die in Zeeuws-Vlaanderen werd gebouwd voor drinkwater en de laatste waar u kunt zien hoe een watertoren werkt.
Gebouwd om te blijven
De Axelse watertoren is één van de hoogste watertorens in Nederland. Hij is bijna 90 jaar geleden gebouwd en ruim 60 jaar in bedrijf geweest. Dit jaar wordt hier extra aandacht aan besteed tijdens de jubileumtentoonstelling ‘De Luiken Open’. Diverse foto’s en artikelen vertellen het verhaal van de watertoren vanaf de bouw. Bij oudere bezoekers roept dit misschien herinneringen op.
Jong industrieel monument
In het begin van de vorige eeuw was er weerstand tegen de komst van een drinkwaterleiding. Veel mensen hadden een regenbak en een drinkwaterleiding kostte geld. De gemeenten wilden toch een drinkwaterleiding omdat schoon water belangrijk was voor de industrie. De centrale ligging van Axel en de goedkope grond gaven de doorslag om daar de watertoren voor Zeeuws-Vlaanderen te bouwen. Het was crisistijd en de bouw van de toren en de aanleg van het leidingnet zorgden voor veel werk.
Er werd een moderne techniek gebruikt met veel gewapend beton. De toren is een laat voorbeeld van de ‘Nieuwe Zakelijkheid’, een stroming uit het Modernisme. Het ontwerp is van C. van Eck, de architect van de Zeeuws-Vlaamse Waterleidingmaatschappij. Aannemersbedrijf P. Knols uit Maastricht tekende voor de bouw.
Sinds eind jaren ’90 is de watertoren buiten gebruik en ingericht als industrieel monument. Tijdens de klim ziet u hoe een netwerk van buizen door de watertoren loopt. Het onderste watervat is toegankelijk gemaakt, rond de bovenste vaten leidt de trap u naar de omloop met een weids uitzicht.
Expositieruimte
De expositieruimte is op de begane grond van de watertoren. Hier hangt de slinger van Foucault boven een windroos. Een maquette legt uit hoe de watertoren werkt. De begane grond is toegankelijk voor mindervaliden en rolstoelgebruikers. Er is geen lift. Via de trappen mag iedereen die wil en durft naar boven. Kinderen mogen mee naar boven als ze zelf kunnen lopen.
Heemtuin
Rond de watertoren ligt een tuin met bomen en struiken uit de streek. Er is een waterloopje dat als biologisch filter werkt. In de tuin leven verschillende inheemse planten, vogels, insecten en andere dieren. In een nestkast op de dakgoot wonen slechtvalken. U kunt het leven in en rond de nestkast volgen via de website
www.hetwarenhuis.nl
. Dit jaar zijn er vier eieren gelegd waaruit jonge slechtvalken zijn gekomen.
Open Monumentendag
Tijdens Open Monumentendag is de watertoren vrij toegankelijk. Het zonnetreintje rijdt door Axel en stopt ook bij de watertoren. U bent welkom op 13 september tussen 10.00 en 16.30 uur. Tegenover de watertoren is parkeergelegenheid. Binnen het hek zijn een beperkt aantal parkeerplaatsen. Voor fietsen is voldoende plaats.
Gereformeerde kerk | Kerkdreef 19 en 21, Axel
Op deze plaats stond sinds 1841 een eenvoudig kerkgebouw, een zogenaamde timmermanskerk. In 1899 werd dit gebouw vervangen door een nieuw kerkgebouw, ontworpen door de architect Tjeerd Kuipers (1857-1942). Hij was vooral bekend als ontwerper van kerken. Tussen 1887 en 1928 heeft hij 56, voornamelijk gereformeerde, kerken ontworpen. Van deze kerken zijn er nu nog 18 in gebruik als kerk.
Geschiedenis
Eind 1899, ruim 125 jaar geleden, werden binnen enkele weken drie door Kuipers ontworpen gereformeerde kerken in gebruik genomen: de Buurtkerk in Noordwijk op 8 november, de Wilhelminakerk in Dordrecht op 23 november en de kerk in Axel op 15 december. De kerken in Noordwijk en Axel lijken veel op elkaar. De kerk in Dordrecht is anders, maar heeft ook een asymmetrische voorgevel met alleen aan de rechterkant een toren. Deze kerken zijn later allemaal uitgebreid door Kuipers en worden nog steeds als kerkgebouw gebruikt.
Als gevolg van het samengaan van twee Axelse kerken werd in 1917 besloten het gebouw fors uit te breiden:
Deze uitbreiding en het orgelfront zijn ook door Kuipers ontworpen. Tijdens de gevechten bij de bevrijding in september 1944 liep het kerkgebouw zware schade op die hersteld kon worden. Maar de sporen hiervan zijn nog altijd zichtbaar.
Virtuele reis door het gebouw
Het originele, met wijnranken gedecoreerde plafond is in de jaren ’60 achter een betimmering verdwenen. Maar er zijn nog veel oorspronkelijke ornamenten terug te vinden. Tijdens Open Monumentendag draait er een presentatie die u meeneemt op een virtuele reis door het hele gebouw, vanaf de (voor bezoekers niet bereikbare) zolder tot en met de grote kelders onder het gebouw. Hierbij is er vooral aandacht voor details van de decoraties en ornamenten.
Gebouw(d) om te blijven
Op zondag 23 maart van dit jaar kreeg de slogan ‘Gebouw(d) om te blijven’ een bijzondere betekenis. Kort na het einde van de kerkdienst brak er brand uit in een huis dichtbij de kerk. De brand werd snel opgeschaald naar een zeer grote brand. Zie ook de foto’s. De ene foto is genomen aan de achterkant tijdens de brand, de andere enkele weken later aan de voorkant.
Open Monumentendag
Tijdens Open Monumentendag op zaterdag 13 september is het kerkgebouw open van 10.00 tot 16.30 uur. Er is een expositie van oude foto’s en documenten die de geschiedenis van het gebouw belichten. De toegang is gratis. Het gebouw is aan de voorkant goed toegankelijk voor mindervaliden en rolstoelgebruikers.
Bereikbaarheid: de kerk is tijdens Open Monumentendag verbonden met de andere Axelse monumenten via het zonnetreintje. Welkom! De koffie staat klaar.
Museum Het Warenhuis | Markt 2-2a, Axel
Museum Het Warenhuis beheert een waardevolle erfgoedcollectie en de gebouwen behoren tot de categorie architectonisch erfgoed. Het landelijke thema van Open Monumentendag is dit jaar: ‘Erfgoed en Architectuur’. Ons erfgoed is alles wat we uit het verleden hebben bewaard en waar we nu nog mee leven. Het erfgoed vertelt het verhaal van Zeeuws-Vlaanderen!
Architectonisch erfgoed
Het huidige adres Markt 2 omvat ook het vroegere pand en adres Markt 2a. Dit pand valt op door zijn klokgevel en schilddak. Het is qua indeling een eenvoudig woonhuis met een kleine winkelruimte. Dit pand is zo bijzonder door de schilderingen van eigenaar Clement Benedictus Antheunis, gemaakt tussen 1909 en 1918. Door zijn bijzondere karakter staat dit huis op de rijksmonumentenlijst.
Het pand Markt 2 werd in opdracht van de familie Antheunis gebouwd als warenhuis. Ze leverden aan klanten en winkeliers. De voorgevel is in late overgangsarchitectuur uitgevoerd. De winkel was een belangrijke ontmoetingsplek in Axel. Ook dit bijzondere pand heeft een prachtig gedecoreerd interieur. Denk aan een winkelplafond met geometrische art nouveau-schilderingen, een granitovloer en originele wandkasten. Zowel in het woonhuis als in de winkel zijn de plafonds versierd met marouflages. In dit geval zijn dat 21 olieverfschilderijen op doek, die in lege ruimtes tegen de kartons zijn geplakt. Deze schilderingen bieden een bijzonder beeld van het werk van een goed opgeleide, zeer getalenteerde decoratieschilder uit de vroege twintigste eeuw. Uniek!
Cultureel erfgoed
Cultureel erfgoed is wat we uit het verleden hebben geërfd, wat we waardevol vinden en betekenis geven en wat we willen behouden en doorgeven aan toekomstige generaties. Het vertelt wie je bent en waar je vandaan komt. In Museum Het Warenhuis wordt een grote collectie van ons materiële en immateriële erfgoed verzameld en bewaard. Er is een vaste expositie over ons Zeeuws-Vlaamse erfgoed te zien. Het Warenhuis is dus geen plek waar willekeurige oude spullen worden bewaard.
Cultureel erfgoed doorgeven aan nieuwe generaties
Ontdek Museum Het Warenhuis met een QR-code spel voor kinderen. Gebruik een tablet of telefoon om 20 QR-codes in het museum te vinden. In de video’s vertelt een meisje in Axelse streekdracht aan een meisje in kleding van nu waarvoor het gescande object vroeger werd gebruikt. Het meisje van nu legt daarna uit hoe we dat tegenwoordig doen. Op deze manier wordt op een leuke manier geleerd over ROOTS (Zeeuws erfgoed). Er is ook een woordspel bij, dus lezen en schrijven is nodig!
Lopende expositie
Het museum bestaat 90 jaar, waarvan 10 jaar in het Warenhuis aan de Markt. Met de bijzondere expositie ‘De Luiken Open’ vieren we dit jubileum. De tentoonstelling is ook te bekijken tijdens Open Monumentendag. We laten heel wat voorwerpen en andere stukken uit de collectie zien. Op Open Monumentendag is de toegang gratis. Het museum is ook toegankelijk voor rolstoel- en rollatorgebruikers. De koffie staat klaar!
Leuk om te weten: het treintje dat op Open Monumentendag door Axel rijdt, stopt ook bij Museum Het Warenhuis.
PKN-kerk | Koestraat 2, Axel
Het landelijke thema van Open Monumentendag is ‘Erfgoed en Architectuur: Gebouwd om te blijven’. Deze slogan past perfect bij dit kerkgebouw, gezien de verschillende aanpassingen die door de eeuwen heen zijn gedaan om het te behouden.
Gebouw
De kerk werd oorspronkelijk gebouwd in 1617 als Nederlands Hervormde kerk. Ruim 100 jaar later werd het schip verlengd en in 1865 werd de toren in neostijl aangebouwd. Tegen de toren staan enkele 17e- en 18e-eeuwse grafmonumenten opgesteld. In 1923 werd de kerk gesloopt, met uitzondering van de toren en de twee aangrenzende traveeën. Het overige deel van de kerk werd vervangen door een bakstenen kruiskerk met expressionistische kenmerken. In 2001 werd de kerk voortgezet als een ‘Samen Op Weg-kerk’ en sinds 2004 als de huidige PKN-kerk. In 2019 vond een grondige renovatie plaats van de zaal ‘Onder de Toren’, die dienst doet als koffie- en ontmoetingsruimte.
Orgel
In 1954 bouwde de firma Van Leeuwen uit Leiderdorp een nieuw orgel voor de Wereldexpo in de Ahoyhallen in Rotterdam. Na afloop van de expo werd het orgel geplaatst in de Hervormde Kerk van Axel. Sinds 1985 wordt het orgel onderhouden door de firma Nijsse & Zn.
Open Monumentendag
Tijdens Open Monumentendag is de kerk op zaterdag 13 september geopend van 10.00 tot 16.00 uur. De toegang is gratis en de kerk is toegankelijk voor mindervaliden en rolstoelgebruikers. Parkeergelegenheid is beschikbaar op het Kennedyplein, op ongeveer 200 meter afstand. De koffie staat klaar, u bent van harte welkom!
