De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) heeft, in samenwerking met de Stichting Liniebreed Ondernemen (Liniebreed), in mei en juni een campagne gevoerd om Koude Oorlog verhalen van burgers en militairen op te halen en te publiceren op een speciale website. Ruim 300 mensen reageerden op de oproep en deelden hun herinneringen. Naast de grote verhalen over de spanningen in Nederland tijdens de Cuba-crisis en Hongaarse opstand zijn het ook vooral de kleine verhalen die een goed beeld geven van de invloed van de Koude Oorlog op onze samenleving. De verhalen blijven bewaard en worden toegevoegd aan de voorselectie van nieuwe rijksmonumenten uit de Koude Oorlog periode.
Veel ingezonden verhalen kwamen van dochters en zonen. Zij die hun vaders en moeders gadesloegen tijdens die Koude Oorlog. Ze zagen hoe het gezin zich voorbereidde op een mogelijke nucleaire aanval. Of hoe hun ouders ‘s avonds de deur uit gingen voor werkzaamheden voor de BB (Bescherming Bevolking) of deelnamen aan geheimzinnige missies voor Defensie. We lezen hoe ze meegingen in de dienstwagens en als kind aanwezig waren in commandocentra, bunkers of noodzetels en speelden met BB helmen.
Teruggevonden dagboeken en noodkisten
Wanneer hij ‘s avonds op pad moest, vond hij het soms aangenaam dat ik voor de gezelligheid met hem meeging. Ik zou daar rustig mijn huiswerk kunnen maken, terwijl hij aan het werk was. Ik heb menigmaal deze bezoeken die regelmatig eindigden voor een grote poort in een – in mijn gedachten – immens, grotendeels in de grond verscholen betonnen bouwwerk, meegemaakt. Ik heb er nimmer een letter huiswerk gemaakt; slechts de geur van (heerlijk ruikend) beton is mij bijgebleven
, aldus Jan Otten.
Later kwamen na het overlijden van de ouders en bij het opruimen van zolders en garages de dagboeken tevoorschijn. Net als de voorraadkisten met kaarsen, batterijen en ingeblikt noodvoedsel dat soms nog prima smaakte.
Onze jongens aan het oostgrens van het vrije westen
We zeggen meestal dat de Koude Oorlog in Nederland niet daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Maar is dat wel zo? Er is misschien wel meer gebeurd dan we doorgaans denken. Bijvoorbeeld met de honderdduizenden dienstplichtige (jonge) mannen die namens Defensie in voormalig West-Duitsland gelegerd lagen. ‘Onze jongens’, gelegerd op de Nederlandse kazerne in het Duitse Seedorf, bewaakten dit stuk Noord Duits laagvlakte en hadden daar regelmatig confrontaties met Oost-Duitsers en Russen. Visueel langs de grens, elkaar uitdagend, op ‘sneeuwbal gooi lengte’ of elkaar achterna rennend in de heuvels. Uitdagend in burgerkloffie richting de VoPo’s (grenswachten Oost Duitsland) met op hen gerichte mitrailleurs. Auditief door elkaar continu af te luisteren, grappen met elkaar uithalend en naar elkaars radiostations te luisteren.
‘Als wij dienstplichtigen na onze dienst die dag achterin de Hanomag vrachtwagen terug reden naar ons basiskamp in Hessisch Oldendorf, hadden we vaak een goede selectie sneeuwballen klaarliggen om deze Oost-Duitse spionnen vanuit de open achterkant te bekogelen. Ik herinner me ten minste één doeltreffer
, aldus Dirk Septer.
Vredesactivisten en ‘moordenaars’
Er is veel enthousiasme over het gezamenlijk nastreven van de vrede, vooral eind jaren ‘70 begin jaren ‘80. Werkgroepen voor vrede werden opgezet in ieder dorp. The Green Peace werd opgericht in Den Haag (nu Greenpeace). Velen hebben goede herinneringen aan de massale vredesdemonstraties is 1981 en 1983, de vredeskampen en de invloed die men dacht te hebben op de wapenwedloop. Maar aan de andere kant, bij de hekken van Amerikaanse bases in Darp, Havelte en Woensdrecht, stonden jonge Nederlandse dienstplichtigen kernwapens te bewaken en werden uitgemaakt voor moordenaar door hun leeftijds- en landgenoten. Hun geweten werd op de proef gesteld terwijl hun Uzi’s op scherp stonden richting de vredesactivisten, maar ook bang gemaakt door de legerleiding voor Duitse terroristen en de Molukse gemeenschap die het op wapendepots zouden hebben gemunt.
Peter Stoelinga schreef: Er lagen dan 40 soldaten in de bosrand, bewapend met een met scherpe patronen geladen FN FAL en een geladen FN MAG mitrailleur bij de ingang. Ik herinner me dat tijdens een vredesdemonstratie met Pasen demonstranten vanaf de openbare weg het bos inliepen richting de site. Er werd toen ook piketalarm gegeven en de kans was heel groot dat er ongelukken konden gebeuren. De dienstplichtige soldaten konden nog wel eens erg gespannen en zenuwachtig zijn tijdens zo’n alarm.
Wie was dan de echte vijand? Na de val van de Muur kwamen veel van deze mensen hun ‘vijand van vroeger’ tegen. In reisjes door het Oostblok dat zijn gordijn had geopend (of soms ervoor al), in herenigde families, of als nieuwe handelspartners. Al snel bleek in die confrontaties dat die beruchte vijand zo veel op onszelf leek. Dat die vijand net zo bang voor ons was geweest als wij voor hen. Wellicht hield die angst voor elkaar deze koude en gewapende vrede in stand?
Nieuwe Koude Oorlog monumenten
De verhalen zijn opgehaald zodat de werkgroep Koude Oorlog van de RCE nog beter kan onderzoeken wat de betekenis is van sommige gebouwde Koude Oorlog objecten. De voorselectie nieuwe Rijksmonumenten zal gelardeerd worden door deze verhalen van burgers, dienstplichtigen en beroepsmilitairen.
De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft besloten al deze verhalen vast te leggen. De website koudeoorlog.nl, eigendom van de Stichting Liniebreed Ondernemen, gaat overigens wegens dit succes door! Ook na 1 juli zullen vele verhalen nog te lezen zijn en nieuwe verhalen kunnen worden toegevoegd aan de website. Activiteiten rondom het RCE project Koude Oorlog erfgoed zullen hierop terug te vinden zijn.
